Het is volbracht...

Het station Antwerpen-DS is niet meer. De honderdvijfendertig jaar oude muren werden zonder schroom gesloopt, waarbij een unieke kans om een degelijk stuk erfgoed te integreren in de nieuwe structuur van dit gebied verloren ging. Het had ook anders kunnen zijn, maar neen, er werd gekozen voor een moderne architectuur, wat dat ook zal mogen voorstellen.

De voormalige bundel achter het gebouw was overigens getuige van een eigenaardig spektakel. In lange rijen stonden er een soort houten kruisen opgesteld, elk gesierd met een T-shirt. Het leek wel een kerkhof. Een gepast eerbetoon aan het stervende monument? De T-shirts dragen het opschrift ARTESIS. Wat moge dit betekenen? Artesië ligt in Noord-Frankrijk, ver hier vandaan. Of wil men hier soms een Artesische put boren? De topografie van Antwerpen leent zich hier overigens helemaal niet toe.

Het antwoord moet gezocht worden in de moderne communicatie. Artesis blijkt namelijk de nieuwe naam te zijn van de Hogeschool Antwerpen, de opdrachtgever van de infame afbraakwerken, welke via de geëigende wegen van de moderne communicatie een nieuwe identiteit meende te moeten ontwikkelen, inclusief de obligate huisstijl. Sociaal, modern, levendig en bewegend zijn de nieuwe ordewoorden, maar het erfgoed, drager van cultuur en beschaving als grondslag van de vorming van de intellectueel, is niet op het eerste plan terug te vinden.

De sloopcultuur viert hoogtij!

In het "monumentenjaar 1975 werd er op initiatief van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap een inventaris gemaakt van het bouwkundig erfgoed. Dit leidde tot de publicatie van de reeks "Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen": een ganse reeks geïllustreerde banden met de beschrijving van de merkwaardige gebouwen in onze steden. Bedoeling was dat de inventaris een basisdocument was voor het beschermingsbeleid.

Ruim dertig jaar later heeft in Gent een oppositiepartij een steekproef uitgevoerd: bijna 20% van de geïventariseerde gebouwen bleek thans afgebroken, waarbij geen enkele rekening werd gehouden met de ouderdom van de gebouwen.

Voor andere steden in het Vlaamse Gewest zijn er geen vergelijkbare cijfers beschikbaar, maar er valt te vrezen dat het overal hetzelfde liedje is. Deze afbraakcultuur heeft reeds meer schade aan onze steden toegebracht dan de oorlog.

Het trieste resultaat van het wanbeleid van stompzinnige politici en een gewetenloze vastgoedmaffia...

Arm Vlaanderen!

Hoeden en klakken

Sinds meer dan een eeuw was er in het kleine winkeltje dat aanleunt aan het Mechelse Oud Schepenhuis een hoeden- en klakkenwinkeltje gevestigd. Dit oudgekend huis van vertrouwen was een begrip voor alle Mechelaars.

Maar helaas, het is niet meer. Een immobiliënmakelaar liet zijn oog vallen op het pand en verbrak het huurcontract. Hij wil op deze toplokatie een vastgoedkantoor gaan uitbaten. "Lokatie, lokatie, lokatie" zoals het beruchte marketingmantra van de vastgoedsector luidt...

Maar wat een verarming voor de stad! Een speciaalzaak die verdwijnt, van nu af moet de Mechelaar die hoed of klak wil kopen naar Antwerpen of Brussel!

En wat er in de plaats komt is niet echt een verrijking: immokantoren zijn er in Mechelen reeds meer dan genoeg te vinden, zelfs meer dan bakkers en beenhouwers!

Eens te meer opnieuw dus een voorbeeld van de trieste invloed van de vastgoedsector en haar beleid op de leefkwaliteit in de stad...

Het laatste bedrijf van een tragedie...

Deze maand werd aangevangen met de afbraak van het hoofdgebouw van het goederenstation Antwerpen-DS, en werd dus het laatste bedrijf aangevat van de tragedie die deze site omringt en waarover wij in deze kolommen reeds meerdere malen berichtten.

Het gebouw, dat structureel nog in zeer goede staat verkeerde, moet wijken voor de nieuwe gebouwen van de Hogeschool Antwerpen en voor een fietsbrug over de leien.

De directeur infrastructuur van de hogeschool, een zekere Dirk De Cuyper, verwoordde het als volgt: Over de afbraak van het Noorderstation werd een akkoord gesloten tussen Vlaanderen en de stad Antwerpen. Op de kop van het project wordt er gekozen voor hedendaagse architectuur.

Hedendaagse architectuur, als dat maar geen moderne koterij wordt, zoals aan de overkant van de leien, waar ooit de fiere Koninklijke Stapelhuizen stonden...

En wat de geplande fietsbrug betreft, die op het dak van het station zou terecht komen, kon men geen tracé te bedenken dat het volume en de positionering van het stationsgebouw zou respecteren? Maar ja, dat paste niet in de visie van de eigengereide archtecten...

Zoals alle hogescholen die masteropleidingen aanbieden moet de Hogeschool Antwerpen academiseren. Het gedrag van deze instelling als erfgoedvernietiger getuigt echter van een intellectueel onwaardige stompzinnigheid.
De opleiding in de monumenten- en landschapszorg aan de Hogeschool Antwerpen vermeldt in haar missie ondermeer:

Het belang van het bouwkundig erfgoed, de complexiteit van het werkveld, en de verantwoordelijkheden die er mee gemoeid zijn, eisen een streng wetenschappelijke aanpak die geen ruimte laat voor improvisatie of artistieke willekeur !
(...)
Hierbij staat steeds het maximale behoud van de authentieke materialen en structuren centraal, zowel op grond van technische, historische als maatschappelijke motieven.
(...)
Het behoud, het geven van betekenis, en het spaarzaam en duurzaam omgaan met het bouwkundig en landschappelijk erfgoed is de bijzondere opdracht van de 'erfgoedzorger'.

Welk een contrast met het gevoerde beleid! De verantwoordelijken van het betrokken departement moeten zich lelijk kortgesloten voelen door de afbraakpolitiek van de hogeschool die aan deze opleiding elke intellectuele geloofwaardigheid dreigt te ontnemen.

De stedelijke en gewestelijke overheden hebben in dit dossier evenzeer een trieste rol gespeeld. Negatieve adviezen van de bevoegde commissies werden genegeerd, en door het toelaten van de afbraak werd de geest van het bestuursakkoord hoegenaamd niet gerespecteerd. Niettegenstaande alle pogingen om door middel van moderne communicatie en zogenaamde city-marketing een beter imago voor de stad te creëeren blijft op tal van gebieden het stompzinnige wanbeleid voortduren.

Een trieste lucht hangt over deze stad...

Kooldraadlamp

De geschiedenis van de kooldraadlamp gaat terug tot de eerste gloeilampen van Göbel en Edison. Dit verlichtingstoestel is thans grotendeels verdrongen door meer efficiënte lampen, behalve dan voor een aantal specialistische toepassingen en voor de behoeften van de echte verlichtingsenthousiasten.

Onlangs wou ik enkele van dergelijke lampen aankopen in het kader van een didactisch project. Ze waren echter niet meer in de handel te vinden; enig onderzoek toonde aan dat de productie van kooldraadlampen door Philips in 2007 werd stopgezet: onder invloed van de Aziatische concurrentie werd de laatste gloeilampenfabriek van Nederland gesloten.

Op deze wijze verdween dit product na meer dan een eeuw geruisloos van de markt, buiten de plaatselijke pers heeft niemand hier veel aandacht aan besteed.

Binnen het globale verlichtingsaanbod was de kooldraadlamp weliswaar een marginaal product geworden, dat evenwel nog zijn kleinschalige toepassingen kende. De globalisatie van de kapitalistische economie heeft hier echter anders over beslist, en dit niet alleen ten koste van een kleine schare van trouwgebleven gebruikers van kooldraadlampen, die eens te meer herleid worden tot consumenten die mogen slikken wat de markt voor hen beslist.

In voorkomend geval zijn echter ook de ingenieursstudenten het slachtoffer: voor hen vormde de kooldraadlamp een interessant elektrisch studieobject (onder andere wegens de negatieve temperatuurscoëfficiënt van de kooldraad), maar was kennismaking met deze lamp vooral essentieel in het kader van hun bewustwording van de geschiedenis van de technologie en van het belang van het elektrisch technologisch erfgoed.

De nieuwlichters (in figuurlijke en hier ook in letterlijke zin!) zal men echter niet horen klagen over het verdwijnen van deze onefficiënte lamp, hoewel men wel kan stellen dat door het beperkte aantal in gebruik zijnde kooldraadlampen hun invloed op het energieverbruik verwaarloosbaar is. Zij willen hoe dan ook het gebruik van alle gloeilampen verbieden, op basis van energetische argumenten. Zoals wij eerder in deze kolommen reeds berichtten, is deze problematiek echter meer complex dan ze lijkt. Bovendien wordt er in dit kader meestal voorbijgegaan aan het feit dat de voorschakelapparatuur van de zogenaamde spaarlampen zorgt voor het optreden van niet-sinusoïdale belastingsstromen en harmonischen, welke tot netvervuiling en storingen kunnen leiden. Het begrijpen van dergelijke fenomenen vereist echter een zekere kennis van de elektriciteitsleer, die bij het overgrote deel van onze leidende politieke en economische klassen jammer genoeg slechts in beperkte mate aanwezig is...

Moderne koterij

Het is nu reeds vijftien jaar geleden dat de Koninklijke Stapelhuizen, ook gekend als de Entrepot, werden afgebroken, en dit niettegenstaande het krachtig protest van stedenbouwkundigen en intellectuelen uit binnen- en buitenland. De Entrepot was een uniek voorbeeld van vroege betonarchitectuur en vormde een beeldbepalend element in het oude havengebied: enerzijds naar de oude dokken toe, waarvoor het complex een waardige achtergrond en sluitstuk vormde, en anderzijds naar de Noorderplaats toe, waar het monument als het ware als ingangspoort tot de stad dienst deed. Het zou een prachtige multifunctionele herbestemming kunnen gekregen hebben als (in die tijd kennelijk nog niet modieuze) lofts, kantoren, archiefruimten of cultuurcentra.
Maar neen, alles moest weg, niettegenstaande dit oersterke gebouw structureel in zeer goede staat was - de slopers hebben er hun werk aan gehad! De afbraak was niet enkel de vernietiging van historisch erfgoed, maar ook de vernietiging van toekomstig stedelijk kapitaal.

Het Entrepotcomplex in betere tijden...

Er zou zogenaamde moderne kwaliteitsarchitectuur (een oxymoron?) in de plaats komen, maar wat er nu staat - op één thans in uitvoering zijnde gebouw na is gans het zogenaamde AMCA-project (Administratief en Maritiem Centrum Antwerpen) afgewerkt - is de triomf van de banaliteit en hoegenaamd niet te beschouwen als toparchitectuur .
Vermelden we vooreerst het zogenaamde havenhuis, dat de administratie en directie van de havendiensten huisvest. Een gebouw met die functie is voor de stad Antwerpen een uithangbord naar de gehele wereld toe, en zou dan ook een waardige werelduitstraling moeten hebben, maar het is niets meer dan een banaal kantoorgebouw van dertien in een dozijn. Verder is er het kantorencomplex van Financiën, waar men met wit en zwart gekleurde gevelelementen enig allure aan heeft willen geven. Het geheel geeft echter een eerder lompe indruk, het "kunstwerk" voor de ingang langs de leien ter spijt.
En dan het pronkstuk van het project: een luxueus residentieel complex aan de zijde van het dok. Het protserig gebruik van edele materialen zoals natuursteen is er niet in geslaagd te voorkomen dat dit gebouw nauwelijks meer indruk maakt dan het eerste het beste appartementsblok aan de kust, de zij- en achtergevels zijn overigens van de meest ordinaire baksteen. En dan heeft men nog het lef gehad dit gebouw Het Koninklijk Entrepot te durven noemen! De rijke bewoners van deze appartementen hebben een prachtig uitzicht over de dokken, zij genieten tenminste het voorrecht om niet op de AMCA-koterij te moeten gapen...

Het zogenaamde "havenhuis"

Protserige luxelofts

Geen enkel van deze gebouwen, laat staan het project als geheel, heeft ook maar iets van de monumentale uitstraling van het oude Entrepotcomplex. Waar vroeger de drie vleugels van de stapelhuizen één monumentaal geheel vormden dat een gezicht gaf aan gans de buurt, staat er nu een karakterloos samenraapsel van moderne koterijen, die hoegenaamd niet de waardigheid bezitten om als baken en symbool voor de omgeving te fungeren.

Resultaat van deze erfgoedvernietiging is dat de stad haar wortels en haar bewustzijn verliest, en dat zij verwordt tot een zielloze omgeving zonder identiteit, een artificiële en vijandige wereld waar niemand zich mee kan vereenzelvigen of zich thuis kan voelen. Het afbraakbeleid heeft dan ook nefaste consequenties voor de sociale leefbaarheid van de stad; ondermeer de schrijnende werkelijkheid van het jongerenprobleem in onze samenleving kan mede in dit licht worden bekeken.

Hoe is het mogelijk dat in een stad als Antwerpen zulke dingen konden gebeuren? We hebben hier te maken met de ergste mogeljke graad van wanbeleid door een diep gevallen stadsbestuur dat zijn verantwoordelijkheid als behoeder van het erfgoed op schromelijke wijze heeft verwaarloosd. We hebben hier te maken met een duivels verbond van stompzinnige satrapen die met hun witte, slijmerige vingers grijnzend slopingsvergunningen ondertekenen, gewetenloze projectontwikkelaars met wijkende schedels, en hoogmoedige, pseudo-intellectuele architecten met een visie, voor wie het bouwmeesterschap ondergeschikt is aan de cultus van de eigen persoonlijkheid.

Ondertussen is er gelukkig op een breder vlak een groter bewustzijn van de erfgoedproblematiek gegroeid, en zijn er - ook vanuit het stadsbestuur - een aantal positieve initiatieven genomen, maar toch blijft deze verwerpelijke afbraakmentaliteit nog in een aantal geesten gegrift, getuige hiervoor de tragedie van het goederenstation Antwerpen-DS waarover we vroeger reeds meermaals berichtten.
De afbraakwerkzaamheden aan dit gebouw hebben thans een aanvang genomen. Overeenkomstig de wettelijke voorschriften ging hier een openbaar onderzoek aan vooraf, waar eenieder de gelegenheid krijgt om gedurende dertig dagen de plannen in te kijken en bezwaarschriften te formuleren naar de bevoegde overheid toe. In dit geval echter werd deze periode van dertig dagen pal in de zomervakantie geplaatst, midden de komkommertijd waar het stil is in de stad. Wellicht een bewuste keuze om niet te veel bezwaren te krijgen en aldus op steelse wijze te kunnen overgaan tot de sloop.
Met de afbraak van dit gebouw zal het laaste stukje erfgoed aan de Noorderplaats zelf verdwijnen, en zal dit plein, een feitelijke toegangspoort voor wie de stad binnenkomt via de Noorderlaan, ontdaan zijn van elke herinnering aan het maritiem en industrieel bewustzijn. Dit zal resulteren in een aanzienlijke verarming van het straatbeeld en van de omgeving, niettegenstaande alle fietsbruggen en andere moderne constructies die er in de plaats zullen komen. Om dan nog te zwijgen van de verspilling: ook dit stationsgebouw was opgetrokken uit degelijke materialen en kon mits het nodige onderhoud nog voor minstens een eeuw mee.

Het is hier altijd hetzelfde. Eens te meer valt de stad en haar erfgoed ten prooi aan een triest wanbeleid, aan een cultus der stompzinnigheid die uiteindelijk tot haar morele, culturele en intellectuele ondergang zal leiden. Een aan de paleo-encephalie ontsproten stompzinnigheid, die men eerder zou associëren met een extremistische partij die in Antwerpen de oppositie uitmaakt, maar die diep geworteld blijkt te zitten in alle lagen van het beleid.

Is er nog enige hoop voor deze stad?

Beste wensen voor 2008!

Een paal in de haven

Ergens in het oude havengebied staat er een verlichtingspaal. Geen bijzonder nieuwsfeit zou u denken, ware het niet dat het hier om één van de weinig overgebleven voorbeelden gaat van betonnen verlichtingspalen met boogvormige kop, die gebruikmaken van lagedruk natriumlampen van de eerste generatie. Dergelijke palen waren vroeger terug te vinden langs de grote wegen (onder andere de N1 tussen Mechelen en Antwerpen, tot in de jaren 1970), maar ook langs waterbouwwerken zoals sluizen, zo bijvoorbeeld het sluizencomplex op de Dijle te Mechelen. Al deze voorbeelden zijn reeds lang verdwenen, en dit paaltype scheen enkel nog in de herinnering voort te leven, tot wij haast per toeval dit overlevende exemplaar konden vinden. Een zeldzaam exemplaar, dat wellicht aan de sloper ontsnapt is door zijn afgelegen ligging.
De lamp brandt echter al lang niet meer (de voedingsdraden zijn afgeknipt) en de paal is reeds enigszins aangetast door betonrot. Het gaat dus om een bedreigd stukje erfgoed. Gezien het unieke karakter van deze paal zijn er dus dringende beschermingsmaatregelen aangewezen om hem te kunnen conserveren en in zijn eer en glorie te herstellen als getuige van de vroege elektrische openbare verlichting.

Hopelijk zien de verantwoordelijken ook de waarde in van dergelijke bescheiden elementen, en kan deze paal, wellicht de laatste in zijn soort, bescherming genieten als monument. Ook voor het "kleine" monument moet er aandacht zijn!

Belfort van de arbeid

In het Oost-Vlaamse stadje Ninove is thans een aanvang genomen met de afbraak van de monumentale schoorsteen van de voormalige kunstzijdefabriek Fabelta.

Nochtans gaat het hier om een beeldbepalend element dat zeer karakteristiek is voor de skyline van Ninove en dat een unieke getuige vormt van de industriële cultuur in de stad.

Een monument dat nu ten prooi moet vallen aan de niet aflatende sloopijver van gewetenloze projectontwikkelaars en aan de nalatigheid van de overheden om beschermingsmaatregelen terzake te nemen.

En dit op een moment dat het belang van fabrieksschoorstenen als onderdelen van het industriële erfgoed eindelijk wordt erkend door intellectuelen in binnen- en buitenland. De onlangs gelanceerde grensoverschrijdende actie ter valorisatie van het fabrieksschoorsteenpatrimonium, die in zowel Vlaanderen en Noord-Frankrijk wordt gevoerd onder het motto Belforten van de Arbeid, is een prachtig initiatief terzake, van ondermeer de zeer verdienstelijke Vlaamse Vereniging voor Industriële Archeologie.

De afbraak van deze schoorsteen betekent een vernietiging van erfgoed en getuigt van een een achterhaalde en stompzinnige stedenbouwkundige ideologie. De afbraak zal een onherroepelijke verarming betekenen van het patrimonium van Ninove: niet alleen zal een baken in de stad verloren gaan, maar tevens zal een levende herinnering aan de industriële ontwikkeling die de stad groot heeft gemaakt uit het collectieve geheugen worden gewist.

Eens te meer verdwijnt onherroepelijk een uniek stuk van ons industrieel erfgoed, en kunnen de projectontwikkelaars zich weer eens grijnzend in de handen wrijven, dit terwijl de bewindslieden van dit land zich onledig houden met steriele discussies over hun eigen esoterische problemen...

Arm Vlaanderen!

Oude uithangborden

De stad Brussel wil in onbruik geraakte uithangborden van winkels uit het stadsbeeld doen verdwijnen. Als reden hiervoor wordt opgegeven dat de oude uithangborden "verwarring scheppen" en "het imago van de wijk en van de stad schaden".

Eens te meer hebben we hier te maken met een stompzinnige beleidsmaatregel van een kortzichtig stadsbestuur dat voorbijgaat aan het feit dat oude publicitaire uithangborden of opschriften een beeldbepalend element in het straatbeeld zijn en als dusdanig ook tot het erfgoed behoren. Zij dragen bij tot het palimpsestisch karakter van het stedelijk weefsel en leren de voorbijganger dan ook veel over de geschiedenis van de stad. Bovendien zijn zij dikwijls ook op zichzelf te beschouwen als een stuk erfgoed, bijvoorbeeld als het neonreclames van de eerste generatie betreft.

Ook met deze relicten moet dan ook zorgvuldig worden omgesprongen, teneinde niet terecht te komen in een stad met een leeg en steriel imago, waar de verbroken verbinding met het verleden tot vervreemding en criminaliteit leidt.

Kafka's sloophamer

Het stationnetje van Essene-Lombeek ligt er verlaten bij: een tiental jaren geleden werden de loketten gesloten, en ook de wachtzaal is niet meer toegankelijk. Het is nog enkel een onbemande stopplaats. Nu wil de NMBS het gebouw afbreken, enkel om het niet meer te moeten onderhouden. De gemeente Ternat waar het station gelegen is heeft de afbraak alvast goedgekeurd.

Nochtans gaat het hier om een zeer mooi en typisch plattelandsstationsgebouw, van een type waar er al zoveel van zijn verdwenen. Het gebouw is enigszins verwaarloosd, maar structureel nog in goede staat om een succesvolle renovatie toe te laten.

De stationsomgeving is echter ingekleurd als groene zone, het gebouw is dus zonevreemd, wat elk nuttig gebruik van het gebouw onmogelijk maakt. Niet als woning (de huurder van het woninggedeelte is er dan ook enkele maanden geleden uitgezet), ook niet als café, en zelfs niet met een sociale functie voor bijvoorbeeld de gemeente of het OCMW. Als het gebouw wordt gesloopt, mag er op de vrijkomende ruimte zelfs geen parkeerplaats worden aangelegd. En dit terwijl het midden in een woonwijk is gelegen!

De bescherming van groene ruimten is een edele maatregel die op vele plaatsen zijn nut heeft bewezen en die essentieel is om de karige open ruimte die ons in ons land rest te vrijwaren. Maar deze mag echter niet zijn eigen doel voorbij gaan en leiden tot de vernietiging van erfgoed. Dat dit stationnetje, dat er trouwens al veel langer staat dan er ruimtelijke beleidsplannen bestaan, moet wijken in naam van het ruimtelijke ordeningsbeleid, is een totale deviatie van goed bestuur, Kafka waardig. Dat het gemeentebestuur zich achter deze regelgeving verschuilt om de afbraak goed te keuren, is verwerpelijk en gewetenloos.
Erfgoed maakt deel uit van het globale landschap en moet dan ook worden beschermd!

Arm Vlaanderen!

Get Carter!

Een enigszins vervallen betonnen parkeergarage uit de jaren 60, met op de bovenste verdieping een café dat nooit is opengegaan...

Wellicht klinkt dit vele Mechelaars bekend in de oren als een referentie naar het beruchte Euroshopping complex dat weldra zal worden afgebroken.

We hebben het hier echter over het Trinity Centre Multi-Storey Car Park te Gateshead, Engeland, één van de meest karakteristieke voorbeelden van het zogenaamde brutalisme dat de betonarchitectuur van de jaren 60 zo heeft gekenmerkt. Ook in dit gebouw is het panoramische café nooit in gebruik genomen en vertoont het beton verschijnselen van verval. Ook dit gebouw wordt door velen als een stadskanker beschouwd en de voorgestelde afbraak wordt dan ook door velen toegejuicht.

Aan dit parkeergebouw wordt echter ook een culturele waarde toegeschreven: het speelde immers een voorname rol in de Britse cultfilm Get Carter uit 1970 met Michael Caine in de hoofdrol. Cinefielen en architectuurhistorici pleiten dan ook voor een behoud van het gebouw, des te meer daar de voorgestelde nieuwe ontwikkeling van het terrein een banale Tesco-supermarkt zal inhouden, een structuur die zeker niet de uitstraling van het bestaande complex zal bezitten.

Deze discussie aktualiseert de problematiek van het recente erfgoed: alhoewel het brutalisme thans algemeen wordt beschouwd als een lelijke getuige van de visie van een bepaalde periode, en er voor deze structuren dikwijls waardevolle historische stadskernen werden vernietigd, is het vanuit erfgoedstandpunt wel te verantwoorden om een aantal zeer karakteristieke voorbeelden van brutalistische architectuur als monument te beschermen. Gezien de cinematografische connectie aan het parkeergebouw te Gateshead een iconisch karakter verleent, lijkt dit gebouw een goede kandidaat te zijn om als Europees monument van het brutalisme te dienen.

Mazoutweg

De petroleuminstallaties van Antwerpen-Zuid liggen er grotendeels verlaten bij. De natuur neemt langzamerhand terug bezit van de terreinen, niettegenstaande de vervuilde gronden bloeit er een weelderige plantengroei. Enkele verlaten fabrieksruïnes en petroleumtanks zorgen voor een desolate sfeer van verval. De straten werden grotendeels opgebroken, wellicht om het ontstaan van illegale verblijfplaatsen voor woonwagens te ontmoedigen.
Deze terreinen zullen worden gesaneerd en een nieuwe bestemming krijgen. Verscheidene plannen hieromtrent werden reeds uitgewerkt.

Hopelijk zal hierbij een typisch deel van het aanwezige industriële erfgoed worden bewaard. De bovengrondse petroleumleidingen bijvoorbeeld, een zeer karakteristiek en beeldbepalend element, zouden prima in de vernieuwde site kunnen geïntegreerd worden. Jammer genoeg is veel erfgoed hier reeds vernietigd, onder andere historische raffinaderijen en tanks die gebouwd werden na de verwoestende brand van 1904.

De Mazoutweg enkele jaren geleden...

... en nu jammerlijk opgebroken

Maar er is ook het toponymische erfgoed. De straten in de petroleumzone dragen kenmerkende namen zoals Mazoutweg, Olieweg, Lakweg, Lysolweg, Naftaweg,.... Het verdient aanbeveling dat bij een herinrichting van het gebied deze oude namen bewaard blijven, en niet vervangen worden door nietszeggende en niet ter zake doende benamingen zoals bijvoorbeeld Zonnebloemenlaan (men zou zich in een banale villawijk wanen) of Burgemeester Bob Coolslaan (Bob wie? Ah ja, dien ene die den Entrepot heeft laten afbreken...). Maar wellicht zullen de heren architecten en projectontwikkelaars reclameren dat een naam als Mazoutweg een negatief imago uitstraalt, niet in hun visie past en afbreuk doet aan de commerciële waarde van het project.

De geschiedenis heeft echter haar rechten: de oude petroleumhaven heeft in grote mate bijgedragen tot de groei van Antwerpen tot wereldcentrum van de petrochemie, en deze erfenis is iets waar de stad fier mag op zijn.

Straatnamen zijn óók erfgoed!

Het kan anders en beter!

Reeds meerdere malen hebben we in deze kolommen reeds het drama van de sloop van het goederenstation Antwerpen-DS aangehaald. Hoewel het hoofdgebouw er thans nog staat, gaan de werken op de site onverdroten verder. De bijgebouwtjes werden afgebroken, en het hoofdgebouw staat nog steeds wijd open en toegankelijk voor dieven en vandalen...

Het enorme potentieel van dit gebouw wordt echter duidelijk als we naar voorbeelden kijken van hoe een vergelijkbaar gebouw succesvol werd gerenoveerd. Ver moeten we niet zoeken: enkele kilometers zuidwaarts werd het zeer vergelijkbare gebouw van het goederenstation Antwerpen-Kiel in ere hersteld en smaakvol heringericht als bankgebouw.





Waarom kan zulks niet ook met Antwerpen-DS gebeuren? Resultaat zou een stijlvol uithangbord betekenen voor de Hogeschool Antwerpen die op deze gronden een campus wil uitbouwen.

Dat er toch voor afbraak wordt geopteerd, kan op meerdere dingen wijzen. Hetzij hebben de betrokken bewindslui een totaal gebrek aan belangstelling voor de erfgoedkundige waarde van het complex, hetgeen getuigt van een manifeste intellectuele afstomping. Hetzij is dit de uiting van een duistere verborgen agenda gebaseerd op een bewuste slechte wil om dit erfgoed te vernietigen, met dezelfde ijver waarmee destijds de Koninklijke Stapelhuizen werden afgebroken.

In beide gevallen hebben we te maken met een zielig wanbeleid dat een cultuurmaatschappij onwaardig is.

Historisch rijdend erfgoed

Het historisch spoorwegpatrimonium in ons land wordt beheerd enerzijds door de NMBS, anderzijds door een aantal verenigingen zoals TSP. Een aanzienlijk aantal oude locomotieven en rijtuigen worden rijvaardig gehouden en beantwoorden dan ook aan de geldende technische normen van NMBS en UIC. Regelmatig worden er dan ook speciale ritten georganiseerd voor spoorwegliefhebbers en fotografen.

De Europese richtlijnen rond de liberalisatie van het spoorvervoer hebben hier echter een stokje voor gestoken. Noch de verenigingen, noch zelfs de NMBS-holding die het historisch patrimonium beheert worden immers erkend als "wspoorvervoerders" en hierdoor zijn alle ritten met historisch materiaal, ook al behoort dit tot de NMBS thans verboden!

Eens te meer creëeert de Europese bureaucratie hier een negatieve toestand waar echt niemand beter van wordt. Een flexibele houding van de NMBS en een daadkrachtig optreden van de voogdijminister zouden hier op hun plaats zijn teneinde het historisch rijdend erfgoed volledig tot zijn recht te laten komen.

Beeldenstorm

De afgelopen weken waren er zware rellen in de Estlandse hoofdstad Tallinn naar aanleiding van de verplaatsing van de Bronzen Soldaat, het monument voor de gesneuvelde Sovjet-soldaten. Het monument wordt door de Esten beschouwd als een verheerlijking van het totalitaire USSR-regime. Ook de Poolse regering wil Sovjet-monumenten van straten en pleinen verwijderen.

Niettegenstaande deze monumenten geplaatst zijn door het thans verguisde communistische bewind, maken zij desondanks deel uit van het Europese erfgoed en zijn wij dan ook van oordeel dat zij beschermd moeten worden. Dat de Bronzen Soldaat een waardige nieuwe plaats kreeg op een soldatenkerkhof in Tallinn is dan ook een waardig initiatief.

Maar er zijn ook monumenten die dreigen op het oud schroot te belanden. Dit is niets minder dan een beeldenstorm, een institutioneel iconoclastisch vandalisme van overheden die door op een dergelijke wijze ergoed te vernietigen het collectief geheugen van de maatschappij en het bewustzijn van haar geschiedenis beschadigen.

Anderzijds moet men erkennen dat het hier in de meeste gevallen gaat om werken, uitgevoerd in de stijl van het socialistisch realisme, die een hoge graad vakmanschap zijn uitgevoerd en een artistieke waarde hebben die ruim hoger kan ingeschat worden als veel van de hedendaagse zogenaamde "kunst" waar de originaliteit van het concept en de persoonlijkheid van de "kunstenaar" hoger worden geacht dan het vakmanschap en het meesterschap over de materie die de ware kunstenaar kenmerken. Deze moderne "kunstenaars" komen dan ook sterk overeen met de "architecten met een visie" waarover we eerder berichtten. Vele "moderne kunstwerken" kunnen beschouwd worden als container art: slechts goed voor de afvalcontainer! Het socialistisch realisme daarentegen is zonder meer te beschouwen als één van de meest hoogstaande kunstrichtingen van de twintigste eeuw.

Dit heeft niets te maken met het innemen van een politiek standpunt: een positieve appreciatie van bewuste monumenten en van socialistisch-realistische kunst in het algemeen hoeft helemaal niet te betekenen dat men een totalitair communistisch regime zou voorstaan. Men moet hoegenaamd geen communist of socialist zijn om de socialistisch-realistische kunst te kunnen appreciëren, net zoals men niet katholiek moet zijn om de schoonheid van een christelijk kunstwerk te appreciëren. Het Europese erfgoed omvat trouwens tal van gebouwen of monumenten die door de eeuwen heen zijn gebouwd ter ere van dictatoriale machthebbers.

De socialistisch-realistische kunst maakt integraal deel uit van het Europees erfgoed en verdient dan ook onze bescherming.

"Visie"

Enige tijd geleden berichtten wij over de afbraak van het goederenstation Antwerpen-DS.
Ondertussen hebben de slopers niet stilgezeten. De goederenloods is volledig afgebroken, met inbegrip van de karakteristieke en beeldbepalende muur met grote vensters langs de zuidgevel. De Ellerman straat zal er nooit meer hetzelfde uitzien...
Welk een gemiste kans! Deze stevige muur kon nog honderden jaren mee. Welk een mooie ruimten zouden achter deze grote, heldere ramen niet kunnen gebouwd worden voor het geplande gebouw van de hogeschool Antwerpen?

Hoe het was...

... en wat de barbaren ervan hebben gemaakt

Het hoofdgebouw staat er nog, maar is tevens acuut met afbraak bedreigd. Bovendien staan de deuren vierkant open, hetgeen weliswaar toelaat aan dappere urban explorers om een beeld van het prachtige interieur vast te leggen, maar tevens de ruimte biedt aan probleemjongeren om via vandalisme de afbraak alvast voor te bereiden. Een bewuste daad van verwaarlozing...

De hoofdtrap in het gebouw

En waarom moet dit gebouw dan zonodig tegen de vlakte? Niet omdat het bouwvallig zou zijn (integendeel, het leent zich uitstekend tot hergebruik), maar omdat het niet zou passen in de visie die enkele gerenommeerde architecten voor de site hebben uitgewerkt, en waar het station plaats zou moeten maken voor een fietsbrug (!), die een opgaande lijn vormt met het aan te leggen park naar de leien toe. Deze visie gaat volledig voorbij aan het historisch aspect van de plaats en aan het erfgoedkundig aspect van het stationsgebouw als toegangspoort tot de stad.

We hebben dus eens te meer te maken met zogenaamde architecten met een visie, de moderne versie van de beruchte schieven architect uit het 19de eeuwse Brussel. Onze steden worden systematisch door dit soort lieden geteisterd. Het gaat hier hoegenaamd niet over echte bouwmeesters met een gedegen vakkennis (fundamentele basissen van de bouwkunde zoals de sterkteleer gaan hun intellectueel petje veelal te boven), maar om het type opgeblazen ego's die, piekfijn uitgedost in dure merkkledij, terug te vinden zijn op recepties, vernissages en dergelijke, waar zij door holle frasen te debiteren hun visie verkondigen, en pseudo-intellectuele vrouwen proberen te versieren.

Dergelijke typen hebben misschien hun plaats als artistieke rariteiten, maar het is schrijnend dat een aantal bewindslieden zich eveneens door dit soort mooie praatjes laten vangen en aldus een historisch gegroeid stadslandschap verkwanselen aan twijfelachtige en megalomane projecten die een waardevol erfgoed vernietigen.

Een stad als Antwerpen verdient beter dan een dergelijke stompzinnigheid!


Zie recente foto's van het complex op Flickr.com!

Elektriciteitsdistributie

Het blok Zeype straat - Bethaniën straat te Mechelen was één van de laatste plaatsen in de stad waar nog de traditionele laagspanningsdistributie, met bovengrondse leidingen op isolatoren, in gebruik was op het niveau van een hele straat. Enkele maanden geleden konden we dit nog op foto vastleggen.

Nu is alles voorbij: alle leidingen zijn ondergronds geplaatst, de straatverlichting gebeurt via masten op het trottoir (hetgeen wellicht de honden gelukkig zal maken...) .

De elektriciteit wordt overal de ondergrond in gedrukt: naast de laagspanning doet een zelfde evolutie zich voor met de middenspanningsnetten, die thans bijna volledig ondergronds zijn, en zelfs met de hoogspanningsleidingen, waar tegen de noodzakelijke aanleg van nieuwe verbindingen luidruchtig verzet wordt geboden, meestal door personen met een gering begrip van elektrotechnische aangelegenheden...

Het ondergronds brengen van de elektrische leidingen mag dan wel bepaalde technische voordelen hebben (bescherming tegen storm en dergelijke; alhoewel: groter risico op beschadiging bij werken allerlei!), maar het leidt tot een geringere zichtbaarheid van de elektriciteit en een minder bewuste ervaring van haar maatschappelijk belang, hetgeen ondermeer een factor kan zijn in de gestage vermindering van het aantal studenten die elektrotechniek als specialiteit kiezen.

Er is hier een kans gemist om nog een prachtig geheel van bovengrondse elektrische distributie met isolatoren te bewaren als deel van het elektrisch erfgoed en als beeldbepalend deel van het stadsgezicht. Het elektrische erfgoed is volwaardig deel van ons erfgoed en verdient meer dan ooit onze aandacht.

Antwerpen-DS: de barbaarsheid voorbij

NIEUW: recente foto's van het complex op Flickr.com!

Antwerpen was vorige week getuige van een wel zeer bizar schouwspel: een sloopfeestje.
Met de nodige mediabelangstelling werd op zogenaamd ludieke wijze een aanvang genomen met de afbraak van het voormalige goederenstation Antwerpen Dokken en Stapelplaatsen aan de Noorderplaats. De grote loods en het monumentale voorgebouw zullen verdwijnen om plaats te maken voor de nieuwe campus van de Hogeschool Antwerpen. Dat deze instelling voor haar uitbreiding deze terreinen van Spoor-Noord uitkiest, die zijn vrijgekomen bij de verhuis van de NMBS-stelplaatsen naar het havengebied, is een goede zaak. De site van het station vormt een ideale poort tot dit terrein en de monumentale gevel, als krachtig relict van het maritiem-industrieel verleden van de omgeving en deel van het collectief erfgoed (opgenomen als imposant vrijstaand gebouw opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed opgemaakt door de Vlaamse Gemeenschap!), zou kunnen schitteren als uithangbord en identiteitsdrager van de hogeschool. Het gebouw is immers structureel nog zeer stevig en kan zonder veel problemen opgefrist en gerenoveerd worden. Het heeft een monumentaal en beeldbepalend karakter; dergelijke gebouwen zijn zeldzaam geworden en moeten gekoesterd worden.

De majestueuze voorgevel aan de Noorderplaats

Maar neen, dit mag hoegenaamd niet zijn. Modern moet het worden; het vooropgestelde bouwprogramma viel zogenaamd niet te combineren met het behoud van het stationsgebouw, en het zal moeten verdwijnen. Een beetje inzicht en creativiteit was kennelijk voor de betrokken architecten te hoog gegrepen.

Een trieste zaak voor het stedelijk erfgoed, maar eigenlijk nog veel triester voor de hogeschool zelf. Zij toont zich door deze afbraak zeer lichtzinnig en totaal onverantwoordelijk voor wat haar houding tegenover het erfgoed betreft. Hoe kan een instelling op intellectueel geloofwaardige wijze een opleiding Master in de monumenten- en landschapzorg inrichten, als zij zelf ludieke sloopfeestjes organiseert en erfgoed vernietigt?
In het kader van de hervormingen van het hoger onderwijs moeten de hogescholen academiseren, dit betekent onder andere ook dat zij moeten intellectualiseren. Wat we hier echter zien, is de cultus der stompzinnigheid, een verregaande verdwazing en geestesafstomping, die haar bekroning vindt in dit zogenaamde sloopfeestje, een populistisch mediatiek evenement van laag allooi, een barbaars gebeuren, intellectuelen onwaardig, een verheerlijking van de destructie waarmee men kennelijk een effect wil bereiken vergelijkbaar met de gemediatiseerde terechtstelling van Saddam. Een trieste dag voor Antwerpen.

Het stadsbestuur heeft echter ook flink wat boter op het hoofd in deze zaak: het onderschrijft volop de afbraakpiste en het college heeft volledige sloop zelfs reeds goedgekeurd, in een steelse beslissing waaraan weinig ruchtbaarheid werd gegeven.
De bevoegde schepen Ludo Van Campenhout juicht de afbraak toe en gaat zelfs zover het behoud van het station een intellectuele architecturale oneerlijkheid te noemen.

Nog veel schrijnender is dat het college het negatief advies van de bevoegde stedelijke commissie voor Monumentenzorg, die aandrong op een bijzondere gevoeligheid van de betrokken bouwheer om op een respectvolle manier met dit collectief erfgoed om te gaan, gewoon naast zich neerlegt en de sloop zondermeer toelaat. Een hypocriete houding van een college dat zich in zijn bestuursakkoord nochtans duidelijk uitspreekt voor een dynamische monumentenzorg. Met de dynamiek van de sloophamer zeker?

Het trieste resultaat van het "sloopfeestje"

In bijna twintig jaar is er kennelijk niet veel veranderd in Antwerpen. Rond 1990 was er de tragische sloop van de Koninklijke Stapelhuizen (Entrepot), net aan de overkant van de straat, waar nu zielloze moderne koterij in de plaats is gekomen. Net zoals toen worden bevoegde adviezen en gegronde opinies van intellectuelen genegeerd en overheerst de arrogantie van machthebbers die hun maatschappelijke verantwoordelijkheid als behoeders van het erfgoed ontduiken en die telkens weer, kennelijk gedreven door duistere krachten, een sardonische grijns op de lippen, met hun witte slijmerige vingers sloopvergunningen blijven ondertekenen.

Arme stad, die haar erfgoed zo vernietigd ziet.
Arme Antwerpenaren, die hun geliefkoosde stad teloor zien gaan door dit verwerpelijk bewind en die, wat nog het ergste is van al, geen alternatief hebben voor deze stompzinnigheid, gezien de oppositie wordt gevormd door een zo mogelijk nog verwerpelijker uiterst rechtse partij.


Meer info over deze zaak:

• NIEUW: recente foto's van het complex op Flickr.com!
  
• Indymedia Antwerpen
  
• het Nieuwsblad
  
• ATV Antwerpen (video)
  
• BastA!
  
• Tafelzoetstof blog: Destructief creativisme

Erfgoed verdient prioriteit!

Ponton op de Dijle

De gemeenteraadsverkiezingen staan voor de deur. Het is hier niet de bedoeling van prognoses te maken, die zijn toch meestal fout. Laten we dan eens de onderscheiden partijprogramma's bekijken: wat opvalt, is dat het aspect "erfgoed" niet de aandacht krijgt dat het verdient, in het beste geval krijgt het een subparagraaf onder de hoofding cultuur of iets dergelijks.

Nochtans zou ons bouwkundig, landschappelijk en roerend erfgoed een eerste prioriteit moeten zijn in een verantwoord beleid. Het erfgoed is immers bij uitstek het symbool en de drager van onze cultuur. Het is een kostbaar en onvervreemdbaar gegeven dat moet gekoesterd worden. In een maatschappij waar de industriële productie onderworpen is aan een niets ontziende globalisatie.
Een groot deel van de goederen op onze markt wordt thans in Azië geproduceerd (zelfs bv. de stalen buizen van het Dijleponton te Mechelen op de afbeelding), en ook de zogenaamde kenniseconomie ontsnapt niet aan de globalisering - drie vierde van alle computerprogramma's worden thans in India geschreven.
Het erfgoed daarentegen kan niet worden gedelokaliseerd en zal onze blijvende rijkdom uitmaken. Bescherming van het erfgoed verdient daarom de eerste prioriteit in de lokale, regionale, nationale en Europese politiek.